Türkmen halky şahandaz halk. Onuň durmuşyny aýdym-sazsyz göz öňüne getirmek mümkin däl. Her bir türkmen azda-kände bagşydyr, gyjakçydyr, sazandadyr, ýa-da bolmasa, bagşyçylykdan baş çykarýandyr, ýa bagşynyň janköýeridir. Garaz, aýdym-saz türkmeniň ömürlik hemrasydyr. Şonuň üçin hem her bir türkmeniň öýüniň töründe dutar, gyjak, tüýdük ýa gopuz hökman bardyr. Belki, şeýle bolansoň, gündiz bolsun, gije bolsun, islendik türkmen obasynyň deňinden geçseň, dutaryň, gyjagyň ýa-da tüýdügiň sesi ýaňlanyp durandyr.
Pendi düzlügi ady belli meşhur bagşy-sazandalaryň mekanydyr. Bu toprakda türkmeniň onlarça bagşysy ýetişipdir.
Gahryman Arkadagymyzyň “lle döwlet geler bolsa...” atly ajaýyp kitabynda şeýle dürdäne setirler bar. “Türkmenistanyň iň günorta nokady bolan Pendi düzlügi özüniň aýdymlary we täsin juk-juk usullary bilen şöhrat gazanandyr. Medeniýetiň bu ojagy halk ýerine ýetirijiliginiň Kör Gojaly, Gurban bagşy, Garly bagşy Ilamanow hem kiçi Garly Soltanow, Amansähet bagşy we onuň ogly Nobat bagşy ýaly, ussatlary bilen meşhurlyk gazandy. Olaryň aglabasy hem-ä aýdym aýtmak sungatyny, hemem dutary ussatlyk bilen çalmagy kämil derejede ele alypdyrlar. Türkmen bagşylarynyň bu ugrunyň wekillerine aýdym başlangyjynyň agdyklyk etmegi häsiýetlidir. Saz eserleriniň aglabasynyň esasyna aýdym heňleri goýlandyr”.
Şu toprakda önüp-ösen belli dessançy bagşylaryň biri-de Rozy Öwezmyradowdyr. Bagşy Rozy Öwezmyradow 1911-nji ýylda Tagtabazar etrabynyň Erden obasynda doglupdyr. Ol şol obada ýaşaýan Seýit Musa diýen kişä ogullyk berlipdir. Seýit Musa sowatly, kitaphon adam bolupdyr. Onuň öýünde baý kitaphanasy bar eken. Şol kitaplaryň arasynda taryhy, halk döredijiligine degişli, edebiýata dahylly onlarça kitap saklanýan eken. Rozy bagşy hat-sowady hem halypasy Seýit Musadan öwrenipdir. Ol türk, arap, pars dillerinde ýazyp, okap bilýän adam bolupdyr.
Rozy bagşy on ýaşdan geçenden soň, olaryň maşgalasy Tagtabazardan Ýolötene göçüp barypdyr. Bu ýerde ol Öwezdurdy Welmämmet, Ýazguly kyssaçy ýaly ady belli bagşylardan aýdym-saz, dessanlaryň birnäçesini öwrenip, toý-märekelere gatnaşypdyr, dutar çalmaga ökdeläpdir, halypa olardan ak pata alypdyr.
Ýaş bagşy halypalarynyň yzyna düşüp, ilki-ilkiler Nurmuhammet Andalybyň dessanlaryndan aýdymlary, soňra bolsa ýuwaş-ýuwaşdan beýleki dessanlary aýdyp başlapdyr. Dessan aýdanda çeper sözleri ezberlik bilen ulanyp, dessançy halypa bagşylaryň aýdyş ussatlygyny has-da belent derejä galdyrypdyr. Onuň üýtgeşik labzy bolup, ol aýdymlary sünnäläp aýtmagy hem başarypdyr. Ol saz çalmagyň hem ussady bolupdyr.
Rozy bagşy “Hatam taý” we “Ybraýym Edhem” dessanlarynyň arap elipbiýinde ýazylyp, türkmençä geçirilen nusgalaryny ilkinji gezek halypasy Seýit Musadan öwrenip, diňleýjilere ýetiripdir.
Dessançy bagşy barha kämilleşipdir. Halypalaryndan öwrenen dessanlaryna özüçe çemeleşip, gaýtadan işläp, olary märekä görä aýdypdyr, gerek ýerinde käbir sözleri we sözlemleri ýüzugra goşupdyr. Dessan aýdanda çeper suratlandyrmalary, meňzetmeleri, ulaltmalary ulanyp, diňleýjileriň ýaş aýratynlyklaryna görä, dessanlardaky gahrymanlaryň hut özi bolup çykyş etmegi başarypdyr.
Meşhur bagşy “Ýusup — Ahmet”, “Ybraýym Edhem”, “Hatam taý”, “Babaröwşen”, “Soltan Söýün Baýkara” we başga-da ençeme dessanlary ussatlyk bilen ýerine ýetiripdir.
Rozy bagşy ençeme şägirt hem ýetişdiripdir. Şolaryň biri-de meşhur bagşy Bazar Sähedowdyr. Bagşy Bazar Sähedow özüniň meşhur “Ol ýylan” aýdymyny hem Rozy bagşydan öwrenipdir. Ýolötenli bagşy Hezret Çary hem “Hatam taý”, “Muhammet Hanapyýa”, “Ybraýym Edhem” ýaly dessanlary Rozy bagşydan öwrenipdir.
Rozy bagşy öz şägirtlerine aýdym-sazyň inçe syrlaryndan daşary edep-terbiýäni örän berk öwredipdir hem-de: “Nirä toýa barsaňyz hem şol ýerde toý sowgadyna garaşmazdan, joşup, aýdym-saz edip, halkyň hormatyny gazanyň! Şeýle bolanda halk arasynda siziň abraýyňyz örän uly bolar” diýipdir.
Halypa bagşynyň esasy şägirtlerinden biri hem meşhur dessançy, Türkmenistanyň halk bagşysy Gurt Ýakubowdyr. 1952-nji ýylda Gurt Ýakup öýlenende Rozy bagşy şol toýuň bagşysy bolupdyr. Şonda halypa-şägirt aýdymdyr dessan aýdypdyr. Şondan soň Rozy bagşy Gurt Ýakuby ýanyna alyp, toý-märekelere äkidipdir. Gurt Ýakup halypasyndan aýdymlary we dessanlary yzygiderli öwrenipdir.
Bütin durky bilen aýdym-saza, sungata ýugrulan, il-gününe halal gulluk edip, bahasyna ýetip bolmajak miras goýan Rozy bagşy 1984-nji ýylyň 21-nji aprelinde dünýeden gaýdýar. Bu günki günde onuň dessançylyk ýoly şägirtleri tarapyndan dowam etdirilýär.
Gahryman Arkadagymyz, Arkadagly Gahryman Serdarymyz Garaşsyz, hemişelik Bitarap ýurdumyzda aýdym-saz sungatynyň halypa-şägirtlik ýoluna örän uly mümkinçilikler döredip berdi. Biz türkmen aýdym-sazyna uly hormat goýup, halypa-şägirtlik ýoluna giň ýol açan Gahryman Arkadagymyza, peder ýoluny mynasyp dowam edýän Arkadagly Gahryman Serdarymyza çäksiz alkyş aýdýarys.
Akmyrat REJEPGULYÝEW.








